Stresy biotyczne i abiotyczne roślin

Biostymulatory zalecane są najczęściej jako ratunek w przezwyciężaniu stresów biotycznych i abiotycznych roślin. Pierwsze z nich związane są z uszkodzeniami roślin przez choroby i szkodniki, a nawet zwierzęta leśne.

Z kolei stresy abiotyczne dotyczą głównie niekorzystnego wpływu przebiegu pogody na wegetację roślin, np. w wyniku gradobicia, silnych wiatrów, nadmiernego uwilgotnienia lub przesuszenia gleby, jej silnego zaskorupienia, niskiego pH, zasolenia, itp. Pogarszają one warunki powietrzno-wodne gleby, co skutkuje m.in. niedorozwojem systemu korzeniowego roślin. Typowym przykładem stresu abiotycznego są też wysokie temperatury i związany z tym niedobór wody (susza). Przeciwstawnym zjawiskiem są niskie temperatury, powodujące straty w wyniku przymrozków. Dłuższy okres takiej pogody negatywnie oddziałuje na przebieg wegetacji i plonowanie roślin.

W zależności od nasilenia czynnika stresowego, rośliny w mniejszym lub większym stopniu „starają się” przezwyciężyć stres. Zwykle jednak skutkuje to znacznym wydatkiem energetycznym, a w konsekwencji spadkiem plonu, bowiem procesy biochemiczne zachodzące w roślinie ukierunkowane są na „walkę” ze sprawcą stresu, a nie wzrostem i rozwojem roślin. Celowa jest wówczas pomoc rolnika, poprzez dostarczenie roślinom, specjalnych preparatów zwanych biostymulatorami. Mechanizm działania większości z nich polega na korzystnym ukierunkowaniu przemian biochemicznych zachodzących w roślinie, które łagodzą bądź zapobiegają niekorzystnym skutkom stresów biotycznych i abiotycznych.

Biostymulatory regulują gospodarkę hormonalną roślin

 Podane zewnętrznie do tkanek i komórek rośliny wpływają korzystnie na jej gospodarkę hormonalną, która ulega rozregulowaniu w warunkach stresowych. Wyróżnia się 5 podstawowych hormonów roślinnych: auksyny, cytokininy, gibereliny, etylen i kwas abscysynowy. Trzy pierwsze są traktowane jako hormony wzrostu, gdyż odpowiadają m.in. za podziały komórek, podczas gdy etylen i kwas abscysynowy jako hormony stresu, bądź starzenia.

Stosując odpowiednie biostymulatory na część nadziemną (oprysk) lub podziemną roślin (doglebowo lub poprzez zaprawianie nasion), uzyskujemy podobny efekt jak przy stosowaniu hormonów wzrostu. Należy dodać, iż korzystny wpływ na syntezę niektórych hormonów, np. auksyn i cytokinin wywierają także składniki pokarmowe: cynk (w postaci amonowego octanu cynku), wapń, krzem, selen oraz azot saletrzany (NO3_). Dobre zaopatrzenie roślin w te składniki ogranicza w pewnym stopniu rozkład, bądź stymuluje produkcję hormonów wzrostowych w warunkach stresowych. Dotyczy to również tworzenia organów generatywnych roślin, kiedy auksyny i produkowane przez system korzeniowy cytokininy, uczestniczą w podziałach komórkowych powstających owoców i nasion.

Aminokwasy stymulują wzrost i rozwój roślin

Do ważnych preparatów stymulujących wzrost i rozwój roślin zalicza się aminokwasy występujące w ofercie handlowej w czystej postaci, bądź jako dodatek do nawozów dolistnych, np. wapniowych, siarczanu magnezu oraz wieloskładnikowych. Ich aplikacja na część nadziemną roślin lub do gleby zmniejsza wydatek energetyczny, niezbędny do tworzenia białek i hormonów roślinnych. Aminokwasy stymulują ponadto przebieg wielu procesów biochemicznych zachodzących w roślinie, jak syntezę chlorofilu i związaną z tym produkcję cukru, a także tworzenie organów generatywnych: kwiatów, owoców i nasion. Poza tym ułatwiają regenerację uszkodzeń powodowanych przez przymrozki, gradobicia, środki ochrony roślin, głównie herbicydy, itp. Wzmacniają też odporność na choroby. W konsekwencji zwiększają kondycję i witalność roślin, co przekłada się na wzrost plonów i poprawę ich jakości. Dla przykładu: glicyna, alanina, lizyna, arginina i kwas glutaminowy stymulują syntezę chlorofilu, dzięki czemu rośliny produkują więcej asymilatów. Arginina korzystnie wpływa także na rozrost systemu korzeniowego, zaś prolina przeciwdziała stresowi suszy oraz (wniesiona w okresie pąkowania) korzystnie oddziałuje na płodność i żywotność pyłku.

Algi morskie i ich działanie biostymulujące

Innego rodzaju preparaty to wyciągi z alg morskich, w których znajdują się hormony roślinne, aminokwasy, składniki mineralne i inne substancje, stymulujące proces fotosyntezy oraz transport asymilatów i składników pokarmowych w roślinie. Polecać je można w różnych uprawach, ale szczególnie korzystny wpływ algi wywierają w ozimych formach zbóż i rzepaku, zarówno w okresie jesiennym, jak też wiosennym.

                                                                          Algi morskie i ich działanie biostymulujące

Na uwagę zasługują też preparaty zaliczane do środków ochrony roślin, głównie grzybobójczych, a przy tym wykazujące funkcje biostymulujące, np. triazole. Polecane w okresie jesiennym i wiosennym na rzepak, wzmacniają system korzeniowy, zwiększają odporność na mróz i suszę oraz ograniczają nadmierny wzrost. Jednocześnie zabezpieczają rośliny przed groźnymi chorobami grzybowymi.

Podobnie oddziałują nawozy dolistne lub doglebowe, zawierające przyswajalne związki krzemu lub selenu. Do klasycznych biostymulatorów, obecnych od wielu lat na polskim rynku, należą także: Asahi SL, Kelpak oraz Tytanit.

Biostymulatory na ozime formy zbóż i rzepaku

Na formy ozime roślin zbóż i rzepaku celowe może być stosowanie biostymulatorów w okresie wczesnowiosennym, z chwilą ruszenia wegetacji, kiedy rośliny są osłabione po okresie zimowym. Zazwyczaj korzystnie reagują wówczas na tego typu preparaty, zwłaszcza jeśli zabieg połączony jest z nawożeniem doglebowym, np. saletrzaną formą azotu lub/i dokarmianiem dolistnym niektórymi mikroelementami oraz aplikacją środków ochrony roślin.

Niektóre biostymulatory polecane są też w okresie przedzimowym – umożliwiają wówczas przejście roślin w okres zimowy w lepszej kondycji, a następnie ich lepszy start wiosną. Jednak w tym przypadku należy dokładnie zapoznać się z instrukcją stosowania preparatu, mając na uwadze zarówno termin stosowania (kalendarzowy oraz fazę wegetacji rośliny), dawkę, jak też spodziewany efekt po jego aplikacji. Można bowiem rozregulować gospodarkę hormonalną, pobudzając rośliny do zwiększonej i przedłużonej żywotności, przed nadchodzącym spoczynkiem zimowym, co może skutkować ich większą podatnością na niekorzystne warunki zimowania. Szkodliwa może się też okazać nadmierna dawka preparatu, a więc powyżej zalecanej przez producenta.

Niekiedy zastosowany preparat oddziałuje z pozoru rewelacyjnie na rośliny, co uwidacznia się w postaci zwiększonej biomasy oraz intensywnej zieleni liści. Jednak widoczny pozytywny efekt nie zawsze przekłada się na zwiększony plon części użytecznych, w postaci ziarna zbóż, nasion rzepaku, korzeni i bulw roślin okopowych, liści tytoniu, szyszek chmielu, itp.

Biostymulujący wpływ preparatów doglebowych

W ofercie handlowej znajdują się też preparaty poprawiające właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleb, a w konsekwencji stymulujące wzrost i rozwój roślin. Preparaty te zawierają z reguły kwasy humusowe i fulwowe, czyli główne składniki próchnicy glebowej, niekiedy też inne substancje, np. krzemionkę, zeolit oraz składniki pokarmowe. Po wniesieniu do gleby oddziałują próchnico- i strukturotwórczo, a przy tym stabilizują (utrzymują) na pożądanym poziomie odczyn gleby oraz korzystnie wpływają na przyswajalność zawartych w glebie składników pokarmowych, także ze związków trudno dostępnych.

                                                       Korzeń rzepaku po zastosowaniu biostymulatora AGRO-SORB Folium

Poza tym stymulują rozwój mikroorganizmów glebowych (bakterii, promieniowców, grzybów) oraz dżdżownic. Autorzy niniejszego opracowania zalecają jeden z następujących tego typu preparatów doglebowych: Akra Kombi, NEOSOL lub Rosahumus. Jak wynika z wielu badań po 2–3 letnim okresie ich stosowania można liczyć na wyraźną poprawę właściwości gleb, a w konsekwencji na wzrost plonów i ich jakości.

Zdolność sorpcyjna związków próchnicznych

Związki próchniczne powstałe po wniesieniu do gleby nawozów naturalnych i organicznych, wykazują bardzo wysoką pojemność wodną, dzięki czemu zatrzymują 5-krotnie więcej wody niż same ważą. Ma to szczególne znaczenie na lekkich, piaszczystych glebach oraz w okresach posusznych, kiedy niedobór wody w okresie wegetacji jest głównym czynnikiem ograniczającym plony. Związki próchniczne wykazują także wysoką zdolność sorpcyjną, kilkakrotnie większą niż mineralny kompleks sorpcyjny gleb. Mają więc możliwość zatrzymywania (sorbowania) dużej ilości składników pokarmowych wnoszonych do gleby w nawozach mineralnych. Dzięki temu zapobiegają również ich stratom w wyniku wymywania lub przechodzenia w formy trudno dostępne dla roślin.

Zanim kupisz preparat na 10 ha sprawdź go na 0,1-0,5 ha swojej uprawy

Wprawdzie nie wszystkie zamieszczone w niniejszej tabeli preparaty można zaliczyć do klasycznych biostymulatorów, ale zarówno producenci, jak i firmy handlujące nimi, często określają je tym mianem, bądź sugerują takie oddziaływanie na rośliny.

W związku z tym warto porównać zakupiony preparat z innym, dotychczas stosowanym w gospodarstwie. Celowe byłoby też pozostawienie części łanu roślin bez zabiegu, jako tzw. obiekt kontrolny, zwłaszcza jeśli nie jesteśmy pewni jego efektu plonotwórczego, by w przyszłości z pełną świadomością podjąć decyzję o celowości stosowania na większej powierzchni.

Niektóre preparaty są dość drogie, nawet powyżej 500 zł/ha. Jeśli jednak przyniosą korzystny efekt, wydana kwota powinna zrekompensować poniesione nakłady. Dlatego zachęcamy do tego typu eksperymentów na swoich polach. Należałoby je oceniać w okresie 2–3 lat (zwłaszcza doglebowe), gdyż jednoroczne wyniki nie zawsze pozwalają na uzyskanie miarodajnych wyników.

W załączonej tabeli podano jednorazową dawkę i termin aplikacji preparatu na zboża, jednak z reguły są one uniwersalne, polecane również pod inne uprawy.

Prof. dr hab. Czesław Szewczuk – Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Dr inż. Marzena Tomaszewska – Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie

Wykaz wybranych preparatów biostymulujących w uprawie zbóż