Postulaty rolników spełnione

Art. 23 Konstytucji RP mówi, że podstawą ustroju rolnego w Polsce jest gospodarstwo rodzinne. Obecna ustawa ma to na względzie, a ponadto spełnia praktycznie wszystkie wnioski środowisk rolniczych zgłaszanych od początku pamiętnych protestów w woj. zachodniopomorskim w grudniu 2012 r. Z jednej strony uniemożliwia dostęp do gruntów rolnych podmiotom (w tym osobom fizycznym), dla których ziemia rolna była celem spekulacji i szybkiego bogacenia się, z drugiej zaś, daje rolnikom równe szanse w dostępie do państwowej ziemi. Wcześniej tak nie było, gdyż rolnicy na skutek wysokich cen nieruchomości albo nie mieli środków na ich zakup, albo nabywali je, nadmiernie zadłużając się. Te wszystkie czynniki spowodowały, że za podstawową i najlepszą formę zagospodarowania państwowych gruntów uznano dzierżawę, natomiast ich sprzedaż wstrzymano na pięć lat. Długoletnie dzierżawy dają pewność gospodarowania i umożliwiają planowanie produkcji rolnej bez angażowania dużych środków finansowych. Te środki rolnik może przeznaczyć na rozwój gospodarstwa, np. w jego mechanizację.

Ustawa przewiduje wyjątki

Zakaz sprzedaży gruntów Zasobu WRSP przewiduje pewne wyjątki i w przypadkach uzasadnionych względami społeczno-gospodarczymi będą mogły być one sprzedawane. Dotyczy to m.in.: − nieruchomości rolnych o powierzchni do 2 ha, − nieruchomości nierolnych przeznaczonych na cele inwestycyjne, − nieruchomości położonych w specjalnych strefach ekonomicznych (SSE), − gruntów rolnych o  powierzchni nieprzekraczającej 0,5 ha, które w dniu wejścia w życie ustawy zajęte były pod budynki mieszkalne oraz budynki, budowle i urządzenia niewykorzystywane do produkcji rolniczej, − osób nie będących rolnikami, które będą mogły kupować bez ograniczeń działki o powierzchni mniejszej niż 0,3 ha, − właścicieli domów jednorodzinnych pobudowanych na gruntach rolnych, na terenach pozbawionych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które w dniu wejścia w życie ustawy zajęte były pod budynki mieszkalne oraz budynki, budowle i urządzenia niewykorzystywane do produkcji rolniczej.

Ziemia dla rolnika indywidualnego

Obecna ustawa utrzymuje dotychczasową definicję rolnika indywidualnego. Zgodnie z art. 6 ust.1 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego rolnikiem indywidualnym jest osoba fizyczna będąca właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których łączna powierzchnia nie przekracza 300 ha, posiadająca kwalifikacje rolnicze oraz co najmniej od 5 lat zamieszkuje w gminie, na obszarze której położona jest jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego i prowadząca przez ten okres osobiście to gospodarstwo. Ziemię mogą nabywać także ci rolnicy, którzy z racji prowadzonej działalności, np. przetwórczej, nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników (KRUS). Ponadto jeśli nabywana nieruchomość rolna albo jej część ma wejść w skład wspólnoty majątkowej małżeńskiej, wystarczy gdy rolnikiem indywidualnym będzie jeden z małżonków. Ustawa pozwala także na nabywanie ziemi samorządom, kościołom i związkom wyznaniowym. Natomiast spółki i spółdzielnie rolnicze zostały pozbawione takiej możliwości.

Ojcowizna bez zmian

W fazie legislacyjnej wiele emocji wzbudzała tzw. ojcowizna. Nowe przepisy w żaden sposób nie naruszają dotychczasowych zasad przekazywania gospodarstwa „z ojca na syna” w drodze darowizny, dożywocia, sprzedaży, umowy z następcą. W tej kwestii przepisy nie uległy zmianie i nadal osoby bliskie mogą bez ograniczeń dziedziczyć ziemię rolną czy gospodarstwo rolne, bez względu na jego wielkość oraz status następcy (nie musi być rolnikiem). Warto w tym miejscu dodać, że dziedziczenie obejmuje także osoby bliskie właściciela lub wspólnika akcji i udziałów spółek posiadających ziemię rolną.

Nie tylko rolnik indywidualny

Ustawa nie wyklucza możliwości sprzedaży nieruchomości rolnej na rzecz innych podmiotów niż rolnik indywidualny. Może to jednak nastąpić po uzyskaniu zgody Prezesa ANR, wyrażonej w drodze decyzji administracyjnej. Zgoda będzie także potrzebna w razie przeniesienia własności nieruchomości na rzecz osoby, która zamierza utworzyć gospodarstwo rolne. W przypadku niewyrażenia zgody, Agencja na pisemne żądanie sprzedającego, jest zobowiązana do złożenia oświadczenia o nabyciu nieruchomości rolnej za zapłatą równowartości pieniężnej odpowiadającej jej wartości rynkowej (zapłatę/wartość ustala Agencja na podstawie przepisów o gospodarce nieruchomościami). Sprzedający może też wystąpić do sądu o ustalenie wartości rynkowej nieruchomości nabywanej przez Agencję, który wyceni ją również na podstawie przepisów o gospodarce nieruchomościami. Może też wycofać się (w formie pisemnego oświadczenia) z żądania nabycia tej nieruchomości przez Agencję, już po otrzymaniu powiadomienia o „cenie”, za którą nastąpi nabycie. W takim przypadku Agencji przysługuje roszczenie o zwrot poniesionych przez nią kosztów ustalenia wartości nieruchomości.

Obowiązki nabywcy nieruchomości

Osoba, która kupiła nieruchomość rolną jest zobowiązana prowadzić gospodarstwo rolne co najmniej przez 10 lat od dnia nabycia nieruchomości. W tym czasie nabyta nieruchomość nie może być sprzedana ani oddana w posiadanie. Jeżeli jednak zajdą takie okoliczności, że rolnik będzie zmuszony ze względu na sytuację życiową, sprzedać czy wydzierżawić nieruchomość, może to uczynić za zgodą sądu. Obowiązki te nie dotyczą m.in.: osoby bliskiej sprzedającego, jednostki samorządu terytorialnego, Skarbu Państwa lub działającej na jego rzecz Agencji, nabycia w wyniku dziedziczenia.
Prawo pierwokupu dla rolnika indywidualnego W przypadku sprzedaży nieruchomości rolnych, prawo pierwokupu przysługuje z mocy ustawy jej dzierżawcy, jeżeli umowa dzierżawy została zawarta w formie pisemnej i ma datę pewną oraz była wykonywana przez co najmniej 3 lata, licząc od tej daty oraz nabywana nieruchomość rolna wchodzi w skład gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy. Jednym słowem prawo pierwokupu przysługuje dzierżawcy będącemu rolnikiem indywidualnym.

Uprawnienia ANR

W celu zapewnienia powiększania i tworzenia gospodarstw rodzinnych, a także przeciwdziałania spekulacyjnemu wykupowi nieruchomości rolnych w nowych przepisach utrzymano obowiązujące prawo pierwokupu Agencji oraz prawo nabycia gruntów rolnych, w  sytuacji przeniesienia własności w innej formie niż sprzedaż. Ma to miejsce w przypadku braku uprawnionego do pierwokupu dzierżawcy lub niewykonania przez niego tego prawa. Zgodnie z  Kodeksem cywilnym, pierwokup wykonuje się po cenie wskazanej w  umowie warunkowej dostarczonej uprawnionemu (w tym przypadku ANR) do pierwokupu. Jeżeli cena odbiega od wartości rynkowej nieruchomości wykonujący prawo pierwokupu (w tym przypadku ANR) może, w terminie 14 dni od daty złożenia oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, wystąpić do sądu o ustalenie ceny tej nieruchomości. Warto pamiętać, że prawo pierwokupu nie przysługuje Agencji, jeżeli w wyniku nabycia nieruchomości rolnej następuje powiększenie gospodarstwa rodzinnego do powierzchni nie większej niż 300 ha UR, a nabywana nieruchomość jest położona w gminie, w której zamieszkuje nabywca lub w gminie graniczącej z tą gminą. Ustawa przyznaje Agencji również prawo pierwokupu akcji lub udziałów w spółkach prawa handlowego będących właścicielami nieruchomości rolnych. Z prawa pierwokupu w tym przypadku zwolniony jest jedynie obrót akcjami spółek giełdowych oraz zbywanie akcji na rzecz osoby bliskiej. Ponadto w przypadku zmiany wspólnika lub przystąpienia nowego wspólnika do spółki osobowej, która jest właścicielem nieruchomości rolnej, Agencja może złożyć oświadczenie o nabyciu tej nieruchomości (prawo wykupu) za zapłatą odpowiadającą wartości rynkowej. Prawa wykupu w tym przypadku nie stosuje się, jeżeli zamiast dotychczasowego wspólnika staje się nim osoba mu bliska oraz gdy nowym wspólnikiem staje się osoba bliska któregokolwiek ze wspólników.

Biuro Rzecznika Prasowego