Moratorium na odstrzał łosi w naszym kraju obowiązuje od 2001 roku. Zostało wprowadzone dla ochrony tych zwierząt. Pod koniec XX wieku populacja łosi sięgała 1,7 tys. osobników. W czasie obowiązywania moratorium ich liczebność wzrosła. Poszerzył się też zasięg występowania gatunku. Pomimo sprzyjających warunków łoś nie zdołał jednak w pełni odbudować zasięgu występowania z lat 70., czyli sprzed okresu redukcji liczebności, i chociaż jest regularnie obserwowany, to nie tworzy zwartej populacji w zachodniej Polsce - poinformował p.o. dyrektora Instytutu Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk (IBS PAN) w Białowieży, prof. Rafal Kowalczyk.

Planowane przez Ministerstwo Środowiska wznowienie polowań na łosie - dyskutowane od kilku lat - wzbudza duże kontrowersje. Pojawia się pytanie, jaki wpływ na populacje łosi będzie miało ich pozyskanie łowieckie, i jak się to odbije na populacjach zasiedlających parki narodowe, które są najważniejszymi ostojami gatunku, pozwoliły odtworzyć populacje zasięgu po drastycznym spadku i odgrywają ogromną rolę w rozwoju turystyki - zauważa naukowiec w materiale przesłanym PAP.

Badanie przemieszczania się gatunku

Odpowiedź na to pytanie przynoszą wyniki badań naukowych rozpoczętych w 2012 r. w dolinie Biebrzy i na obszarze Polesia.

W ramach tych prac naukowcy z Instytutu Biologii Ssaków PAN w Białowieży, Uniwersytetu w Białymstoku i Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie zaopatrzyli w obroże GPS 47 łosi - 30 w Dolinie Biebrzy i 17 na Polesiu. Obroże z wbudowanym modułem GPS co godzinę namierzały pozycje łosi, a dane - za pomocą GSM - przesyłały do komputera badaczy.

Na obu terenach zebrano ponad 660 tys. lokalizacji łosi, co pozwoliło na szczegółowe śledzenie ich wędrówek, w przypadku niektórych osobników - nawet przez 65 miesięcy. Analiza tych danych wskazuje, że wszystkie śledzone telemetrycznie łosie korzystały z terenów poza granicami parków narodowych.

W Biebrzańskim PN ponad 50 proc. lokalizacji łosi znajdowała się poza obszarem parku, natomiast w Poleskim PN lokalizacje poza parkiem stanowiły ponad 70 proc. wszystkich lokalizacji.

Co ciekawe, w Biebrzańskim PN zarówno samce, jak i samice łosia najintensywniej użytkowały tereny poza granicami parku w okresie jesienno-zimowym. W tym czasie łosie przebywają w tak zwanych ostojach zimowych, przeważnie zlokalizowanych w borach sosnowych na terenach administrowanych przez Lasy Państwowe - zwracają uwagę naukowcy.

Najczęściej poza parkiem łosie przebywały w planowanym sezonie łowieckim - między wrześniem a grudniem. W praktyce oznacza to, że w razie wznowienia polowań każdy łoś z parku narodowego byłby narażony na odstrzał łowiecki poza parkiem. Wraz z odległością od parku malała liczba lokalizacji łosi znajdujących się poza parkiem. W odległości 3 km od granic parku dla Biebrzy i 4 km dla Polesia łosie zasiedlające parki notowane były sporadycznie - tłumaczy jeden z autorów analiz dr Tomasz Borowik z IBS PAN w Białowieży.

Wokół granic parków narodowych - zarówno Biebrzańskiego, jak i Poleskiego - znajduje się specjalny, wydzielony obszar. To tzw. otulina, mająca chronić park narodowy przed zagrożeniami związanymi z działalnością człowieka.

Gospodarka łowiecka w otulinie parków

Niestety, w przypadku wielu obszarów chronionych otuliny nie spełniają założonych celów, a na obszarze wielu z nich prowadzona jest gospodarka łowiecka - zauważają naukowcy. Dlatego postanowili sprawdzić, jakie efekty mogłoby dać wyłączenie otuliny badanych parków z planów użytkowania łowieckiego łosia.

Ich analizy wykazały, że południowa część Biebrzańskiego PN wraz z otuliną objęłaby około 95 proc. lokalizacji łosi (uzyskanych dzięki nadajnikom GPS), co oznacza, że wyłączenie otuliny z użytkowania łowieckiego spowodowałoby większą ochronę populacji zasiedlającej park narodowy przed odstrzałem.

Nieco inaczej przedstawia się sytuacja w Poleskim PN, gdzie park otoczony jest zarówno otuliną, jak i obszarami Poleskiego Parku Krajobrazowego. W tym przypadku otulina i park krajobrazowy objęłyby łącznie jedynie 50 proc. lokalizacji badanych łosi - opowiada dr Borowik.

Opierając się na wynikach badań naukowcy sugerują, aby dla lepszej ochrony populacji łosi obecnych na obszarach parków narodowych otuliny tych parków wyłączyć z planów pozyskania łowieckiego.

Tam, gdzie otulina nie stanowi wystarczającej ochrony (jak w Poleskim Parku Narodowym oraz w Środkowej i Północnej części Biebrzańskiego PN, gdzie długie fragmenty granic parku posiadają otulinę wąską lub są jej zupełnie pozbawione), otuliny parków lub stref bez odstrzałów należałoby poszerzyć o obwody łowieckie sąsiadujące z otuliną - postulują naukowcy.

Eksperci oceniają, że w razie wznowienia polowań na łosie, obszary parków wraz z rozszerzonymi otulinami chroniłyby rdzeń biebrzańskiej i poleskiej populacji przed nadmierną eksploatacją.

Polowania spowodowałyby wzrost płochliwości łosi, co ma znaczenie dla turystyki, zwłaszcza na obszarach parków narodowych. Brak pozyskania łowieckiego łosi w parku i w rozszerzonej otulinie spowodowałby, że znaczna część populacji łosi zachowałaby - obserwowane w czasie obowiązywania moratorium - niepłochliwe zachowanie. Jest to o tyle istotne, iż w obu parkach łoś jest kluczowym gatunkiem, będącym główną atrakcją, stanowiącym o ich marce i rozpoznawalności na świecie. W ostatnich latach, w obszarach sąsiadujących z parkami narodowymi, rozwój ekoturystyki związanej z podglądaniem dzikiej przyrody (w tym łosia) stanowił znaczącą część przychodów branży turystycznej - zaznacza prof. Kowalczyk.

Wyniki analiz mogą stanowić punkt wyjścia do dyskusji na temat racjonalnego zarządzania populacją łosi w Polsce.

Rozporządzenie pozwalające na odstrzał uchylone

Projekt rozporządzenia, które ma przywrócić polowania na łosie w sześciu województwach, zostało opublikowane w ostatnich dniach sierpnia. Od września do końca grudnia odstrzały miałyby się odbywać w Lubelskiem, Podlaskiem i Warmińsko-Mazurskiem, a w woj. kujawsko-pomorskim, mazowieckim i pomorskim strzelać do łosi można by było na wschód od Wisły. W końcu października minister środowiska jednak uchylił Rozporządzenie zmieniające rozporządzenie ws. określenia okresów polowań na zwierzęta łowne z uwagi na potrzebę ponownego przeanalizowania wprowadzenia okresów polowań i ich terminów.

Źródło: naukawpolsce PAP