Przede wszystkim przestały wiązać ograniczenia w zakresie podmiotów mogących dziedziczyć gospodarstwa rolne. W efekcie, więcej osób może zostać spadkobiercami gospodarstw rolnych.
W wielu przypadkach taka sytuacja może stanowić źródło poważnych konfliktów i nieporozumień. Najprostszym wyjściem z takiej sytuacji jest przeprowadzenie podziału spadku.
Podział gospodarstw rolnych wchodzących w skład spadku podlega takim samym zasadom, jak w przypadku zniesienia ich współwłasności. Oznacza to, że podział gospodarstwa rolnego może skutkować:
- przekazaniem całego gospodarstwa w ręce jednego ze spadkobierców,
- wydzieleniem fizycznej części gospodarstwa dla każdego lub części spadkobierców,
- otrzymaniem spłaty, w przypadku nieotrzymania jakiejkolwiek części gospodarstwa rolnego,
- dokonaniem sprzedaży licytacyjnej gospodarstwa rolnego i podziałem sumy uzyskanej ze sprzedaży.
Sposoby podziału gospodarstwa rolnego
Jeżeli spadkobiercy mogą się porozumieć co do sposobu podziału gospodarstwa rolnego, to istnieje możliwość ominięcia postępowania sądowego. Zamiast postępowania, spadkobiercy mogą zawrzeć stosowną umowę przed notariuszem (taka umowa wymaga bowiem zachowania formy aktu notarialnego).
Jeżeli spadkobiercy nie widzą możliwości porozumienia, to na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców podział majątku będzie przeprowadzony sądownie. Postępowanie sądowe może się wiązać z wyższymi kosztami i dłuższym czasem oczekiwania na rozstrzygnięcie.
W wyniku przeprowadzonego postępowania, sąd może orzec o:
- podziale fizycznym gospodarstwa między spadkobierców,
- przyznaniu gospodarstwa jednemu spadkobiercy z obowiązkiem spłaty pozostałych,
- sprzedaży gospodarstwa i podziale uzyskanych środków z tytułu sprzedaży pomiędzy spadkobierców.
Sąd może zastosować powyższe rozstrzygnięcia, w przedstawionej kolejności. Na początku sąd bada czy możliwy jest podział fizyczny gospodarstwa pomiędzy spadkobierców. Jeżeli tak, to dzieli gospodarstwo na części, natomiast jeżeli taki podział nie jest możliwy, to sąd może przyznać gospodarstwo jednemu ze spadkobierców.
Jeżeli nie można przyznać gospodarstwa jednemu ze spadkobierców, wówczas sąd zarządza sprzedaż gospodarstwa, co jest ostatecznością.
Podział fizyczny gospodarstwa
Podział fizyczny gospodarstwa rolnego może nastąpić tylko wtedy, gdy nie będzie sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej. Powszechnie przyjmuje się, że sprzeczność z zasadami prawidłowej gospodarki zachodzi wtedy, gdy podział fizyczny gospodarstwa prowadziłby do likwidacji działalności lub istotnego ograniczenia działalności produkcyjnej gospodarstwa. Należy przy tym zaznaczyć, że powyższe zasady odnoszą się indywidualnie dla każdego gospodarstwa.
Przyznanie gospodarstwa jednemu ze spadkobierców
W przypadku, gdy podział fizyczny gospodarstwa rolnego pomiędzy wszystkich spadkobierców byłby sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki, sąd może przyznać gospodarstwo jednemu ze spadkobierców.
W pierwszej kolejności przyznaje gospodarstwo temu ze spadkobierców, na którego wyrażą zgodę wszyscy spadkobiercy. Jeżeli nie ma takiej zgody, to sąd przyznaje gospodarstwo temu spadkobiercy, który je prowadzi lub na nim stale pracuje. Gdy kilku spadkobierców spełnia powyższe warunki, to sąd przyznaje gospodarstwo temu spadkobiercy, który daje najlepszą gwarancję prowadzenia gospodarstwa rolnego.
Dodatkowe wymogi wynikają z ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego w zakresie nabywania gospodarstw rolnych, zgodnie z którymi nabywcą gospodarstwa może być rolnik indywidualny, osobą bliska, lub osoba posiadająca zgodę Dyrektora Generalnego KOWR. KOWR ma także prawo pierwokupu gospodarstwa rolnego na zasadach określonych w ustawie.
Sprzedaż gospodarstwa rolnego
Sprzedaż gospodarstwa rolnego jest ostatecznym rozwiązaniem w sytuacji, gdy spadkobiercy nie mogą dojść do żadnego porozumienia. Sprzedaż gospodarstwa następuje, gdy z takim wnioskiem wystąpią wszyscy spadkobiercy, lub gdy żaden ze spadkobierców nie wyrazi zgody na przyznanie mu gospodarstwa. W takiej sytuacji sąd zarządza sprzedaż gospodarstwa rolnego, zaś cena uzyskana ze sprzedaży jest dzielona pomiędzy spadkobierców.
Przy sprzedaży gospodarstwa rolnego, prawo pierwokupu może przysługiwać dzierżawcy gospodarstwa (jeżeli taki występuje) lub KOWR działającemu na rzecz Skarbu Państwa.
Spłata spadkobierców
Spadkobiercom, którym w wyniku podziału gospodarstwa nie przypadła żadna jego część, przysługuje spłata. Jej wysokość jest ustalana w zgodnym porozumieniu wszystkich spadkobierców.
W przypadku braku takiego porozumienia decyzję podejmuje sąd. Może on obniżyć wysokość spłaty biorąc pod uwagę:
- typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego, oraz
- sytuację osobistą i majątkową zobowiązanego do spłaty oraz uprawnionego do jej otrzymania.
Gdyby jednak spadkobierca, któremu przyznano gospodarstwo rolne zbył nieruchomości rolne wchodzące w jego skład przed upływem pięciu lat od chwili podziału, a celem takiego zbycia nie byłoby zapewnienie racjonalnego prowadzenia gospodarstwa rolnego, wówczas powinien wyrównać obniżone spłaty spadkobiercom.
Jak widać, podział spadku, w którego skład wchodzi gospodarstwo rolne może być dokonane na wiele sposobów, należy jednak pamiętać że najlepszym i jednocześnie najprostszym rozwiązaniem jest dojście przez współspadkobierców do porozumienia.
Wojciech Rudzki
adwokat
Prowadzi kancelarię adwokacką w Krakowie i Warszawie. Pomaga rozwiązywać rolnikom i przedsiębiorcom z branży rolnej codzienne problemy prawne.
