Zmiany w rejestrze odzwierciedlają bardzo dużą dynamikę na rynku nasion. Niewątpliwie, największy postęp biologiczny wnoszą odmiany najnowsze, jednak ich akceptacja przez producentów jest stopniowa.

Największym powodzeniem cieszą się odmiany, które są już dobrze sprawdzone w produkcji, charakteryzują się korzystnymi parametrami i umiarkowaną ceną nasion.

Wśród 197 odmian kukurydzy w KR, 147 (74,6%) pochodzi z hodowli zagranicznych i 50 (25,4%) z krajowych hodowli, z Hodowli Roślin Smolice Sp. z o.o. „Grupa IHAR” (46 odmian) oraz 4 odmiany z Małopolskiej Hodowli Roślin Sp. z o o. Udział polskich odmian kukurydzy w rynku nasion, głównie z Hodowli Roślin Smolice, wynosi niezmiennie od wielu lat 35–40%. 120 odmian zostało zarejestrowanych do uprawy na ziarno, 64 odmiany są zarejestrowane do uprawy na kiszonkę z całych roślin, a 13 odmian jako ogólnoużytkowe, do uprawy na ziarno i kiszonkę.

Rejonizacja upraw kukurydzy

Uprawa kukurydzy w Polsce podlega ścisłej rejonizacji. W Polsce są trzy podstawowe rejony uprawy: rejon I – południowo-zachodni i południowo-wschodni, rejon II – środkowy i rejon III – północny. W tych rejonach należy uprawiać odmiany kukurydzy dostosowane pod względem wczesności.

Wczesność jest określana umowną liczbą FAO, która w odmianach na ziarno jest skorelowana z wilgotnością ziarna przy zbiorze, a w przypadku kukurydzy na kiszonkę z zawartością suchej masy w całych roślinach przy zbiorze.

Odmiany kukurydzy, przeznaczone do uprawy na ziarno i na kiszonkę dzielą się na: wczesne, o liczbie FAO do 230, średniowczesne, o liczbie FAO 240–250 i średniopóźne, o liczbie FAO 260–290.

Wśród zarejestrowanych odmian na ziarno i na kiszonkę 53 (17,8%) jest w grupie wczesnej, 93 (47,3%) w grupie średniowczesnej i 51 (25,9%) w grupie średniopóźnej.

Wpływ warunków pogodowych na dobór odmiany

Przy doborze odmian do uprawy w poszczególnych rejonach należy uwzględniać dużą zmienność warunków pogodowych w poszczególnych latach.

W rejonie Polski Północnej (rejon III), o najgorszych warunkach termicznych, na ziarno powinny być uprawiane odmiany bardzo wczesne i wczesne, (FAO do 220), a na kiszonkę również odmiany wczesne i średnio-wczesne, najlepiej o liczbie FAO 220-230.

W rejonie środkowym (rejon II) na ziarno, obok odmian wczesnych, można uprawiać odmiany średnio-wczesne o liczbie FAO 230–240, a w cieplejszych strefach tego rejonu również odmiany o liczbie FAO 250. Na kiszonkę w rejonie II zaleca się uprawę odmian o liczbie FAO 220-250.

Odmiany średnio-późne, (FAO 260–290), powinny być uprawiane wyłącznie w najbardziej korzystnych warunkach klimatycznych tj. w Polsce Południowo-Zachodniej i Południowo-Wschodniej (rejon I), przy czym w uprawie na ziarno raczej nie należy uwzględniać odmian o liczbie FAO wyższej niż 270, oraz do tego kierunku uprawy wybierać również odmiany średnio-wczesne, o liczbie FAO 240–250.

Typ hodowlany

Innym kryterium charakterystyki odmian jest typ hodowlany.

Wśród zarejestrowanych odmian kukurydzy, główne typy hodowlane stanowią mieszańce pojedyncze, czyli dwuliniowe (SC), oraz mieszańce trój-liniowe (TC).

W rejestrze odmian kukurydzy jest obecnie 121 (61,4%) mieszańców pojedynczych, 76 (38,6%) mieszańców trój-liniowych.

Zaletą mieszańców pojedynczych jest większe wyrównanie morfologiczne i niekiedy wyższe plonowanie, głównie w bardziej intensywnych warunkach produkcji, jakkolwiek nie jest to regułą. Produkcja nasion mieszańców pojedynczych jest mniej wydajna i trudniejsza, dlatego ceny nasion są na ogół wyższe niż mieszańców trój-liniowych.

Doświadczenia rejestrowe i porejestrowe

Wpisanie nowych odmian do KR poprzedzone jest 2 – letnią oceną cech użytkowych w doświadczeniach rejestrowych COBORU. Doświadczenia są prowadzone w 2. oddzielnych seriach, na ziarno i na kiszonkę, w zróżnicowanych warunkach glebowo-klimatycznych na terenie całego kraju.

W każdej serii oceniane odmiany są przydzielone do 3. grup wczesności: wczesnej, średnio-wczesnej i średnio-późnej. Po wpisaniu do rejestru, nasiona odmian mogą być przedmiotem dystrybucji w Polsce.

Jednocześnie jest kontynuowana ocena odmian w doświadczeniach porejestrowych (PDO). Zgłoszenie przez firmy odmian do doświadczeń PDO jest dobrowolne, jednak uzyskane wyniki podobnie jak z doświadczeń rejestrowych, mają bardzo duże znaczenie marketingowe.

Doświadczenia na ziarno

Przedmiotem oceny w doświadczeniach na ziarno jest szereg cech, z których do najważniejszych należą: plon ziarna przy 15% zawartości wody (dt/ha), wilgotność ziarna w czasie zbioru (%), wyleganie roślin (%), wczesny wigor (skala 9°), fuzarioza kolb i łodyg w %, porażenie przez głownię guzową kukurydzy w %, porażenie przez omacnicę prosowiankę w %.

Wilgotność ziarna przy zbiorze jest miarą wczesności odmian. Dodatkowo jest oceniana struktura kolby (masa ziarna w stosunku do rdzenia). Odmiany mieszańcowe łączące korzystnie plon z wczesnością i innymi cechami, a zwłaszcza z odpornością na wyleganie, są przedmiotem wpisu do Krajowego Rejestru Odmian.

Doświadczenia na kiszonkę

Wśród najważniejszych cech będących przedmiotem oceny odmian w doświadczeniach na kiszonkę należy wymienić: całkowity plon suchej masy łodyg liści i kolb (dt/ha), udział kolb w plonie całkowitym suchej masy (%), zawartość suchej masy w czasie zbioru w całych roślinach i w kolbach (%), utrzymanie zieloności roślin, „stay green” w okresie dojrzewania (skala 9°), wczesny wigor (skala 9°).

Bardzo ważnym kryterium jest też ocena strawności kiszonki. Mieszańce relatywnie wczesne, o wysokiej zawartości suchej masy przy zbiorze, (30–32%) i o korzystnym udziale kolb w całkowitym plonie suchej masy, (ponad 50%), są bardzo dobrym surowcem do produkcji wysokoenergetycznej kiszonki.

Taką rolę spełniają również odmiany ziarnowe, wczesne lub średnio-wczesne, o wysokim plonie ziarna. Pomimo, że są zarejestrowane na ziarno, to hodowcy często rekomendują je również do uprawy na kiszonkę.

Zagraniczne odmiany kukurydzy

Poza polską hodowlą znaczącą rolę na naszym rynku odgrywają czołowe firmy zagraniczne, które mają zarejestrowane odmiany w Krajowym Rejestrze: KWS – 33 odmiany, Euralis – 25 odmian, Saatbau Polska – 17 odmian, Syngenta – 15 odmian, Pionier – 13 odmian, Limagrain – 12 odmian, Maisadour – 10 odmian, Monsanto – 6 odmian, RAGT i DowAgro Sciences po 4 odmiany, Farmsaat – 3 odmiany, Caussade – 2 odmiany, a pozostałe firmy po 1 odmianie.

Do uprawy w Polsce są dopuszczone ponadto odmiany kukurydzy pochodzące ze wspólnotowego katalogu (zarejestrowane w innych Unii Europejskiej). Jednak wiele z nich nie jest dostatecznie przebadanych w naszych warunkach.

Część z tych odmian uczestniczy w doświadczeniach rozpoznawczych na ziarno i na kiszonkę prowadzonych przez COBORU i PZPK (Polski Związek Producentów Kukurydzy). Tylko nieliczne osiągają parametry takie jak odmiany zarejestrowane w Polsce. Te wyróżniające się odmiany, po dwóch latach badań w doświadczeniach rozpoznawczych, podobnie jak odmiany zarejestrowane, mogą być przedmiotem dalszej oceny w doświadczeniach porejestrowych.

dr inż. Roman Warzecha

Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin

Państwowy Instytut Badawczy w Radzikowie