W październiku 2017 r. KRIR zorganizował 7-dniowy „Wyjazd studyjny do Portugalii w celu wymiany wiedzy z zakresu klęsk żywiołowych ze szczególnym uwzględnieniem suszy”.
W wyjeździe wzięli udział przedstawiciele samorządu rolniczego oraz instytucji działających na rzecz rolnictwa. Uczestnicy mieli możliwość zapoznania się z rolnictwem Portugalii. Wyjazd był współfinansowany ze środków UE w ramach Pomocy technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Jego celem była wymiana wiedzy i zapoznanie się ze sposobami radzenia sobie rolników portugalskich, władz w sytuacji wystąpienia suszy oraz z systemem ubezpieczeń gospodarstw rolników od klęsk żywiołowych w tym suszy.
Brak odszkodowań z tytułu ubezpieczenia upraw rolnych
W Portugalii ze względu na klimat śródziemnomorski, dłuższy okres wegetacji, głównym ograniczeniem produkcji rolnej jest woda. Ilość opadów średniorocznie wynosi w Portugalii 500 mm i są nierówno rozmieszczone w ciągu roku, występują głównie okresie zimowym od listopada do marca. W Polsce średnia roczna suma opadów wynosi około 600 mm (550-650 mm) a na Kujawach często poniżej 500 mm. Najniższe opady odnotowuje się właśnie na Pojezierzu Kujawskim, a największe na obszarze południowej Polski. W roku 2017 r. ilość opadów jest bardzo duża ale były lata np. rok 2012 czy 2015 gdzie były notowane klęski suszy w rolnictwie a zakłady ubezpieczeniowe często nie wypłacały odszkodowań z tytułu ubezpieczenia upraw rolnych.
Zbiorniki retencyjne w Portugalii dobrym rozwiązaniem w trakcie suszy
Realizacja operacji pozwoliła na pokazanie rozwiązań w zakresie magazynowania wody w okresie opadowym, spiętrzania jej i wykorzystania w czasie suszy przez portugalskich rolników. W Portugalii pomimo średnio rocznych opadów na poziomie 500 ml/m2, to od marca do października corocznie występuje okres bezopadowy. Dlatego skutków suszy w uprawach roślin rolniczych w Portugalii nie można ubezpieczyć. Wyjazd pokazał inne rozwiązania, jakie można stosować w celu zapobieżenia suszy w Polsce.
Rząd Portugalii pomógł rolnikom rozwiązać problem budując największy w Europie sztuczny zbiornik Alqueva i dostarczając w okresie suszy wodę do gospodarstw rolnych, który zabezpiecza wodę na 4-letni okres suszy.
Zbiornik Alqueva ma pojemność 4.150.000.000 m3. Budowę rozpoczęto w 1995 r. a zakończono w 2002, natomiast pełne napełnienie zapory nastąpiło w 2010 roku. Budowę zakończono dzięki wsparciu ze środków UE. Zapora Alqueva zapewnia wodę dla 120.000 ha ziemi, a do roku 2020 ma zwiększyć się do 170.000 ha ziemi. Zbiornikiem zarządza wyspecjalizowana firma państwowa Alqueva (sp. z o.o. ze 100% udziałem środków państwowych/stowarzyszeń), która dostarcza wodę oraz konserwuje urządzenia do dostarczania/odprowadzania wody. Firma ta jest także odpowiedzialna za właściwe funkcjonowania systemu, zapewniając regularne kontrole i wsparcie techniczne.
Stosowane są zróżnicowane systemy nawodnień od rozlewu wody z ujęcia kanałami po polu, przez deszczownie typu piwot do nawadniania kropelkowego. Różne są też taryfy cen wody (zróżnicowanie ze względu na ciśnienie, sposób rozlewu: rozlew z ujęcia, piwot lub nawadnianie kropelkowe). Cena wody kształtuje na poziomie od 3 do 5 eurocentów/m3 wody(w zależności od ciśnienia wody). Na cały sezon rolnicy korzystający z wody, płacą 100 Euro/1ha.
Ceny wody w Portugalii niższe niż planowane w Polsce
W Portugalii ceny wody dla rolnictwa są dużo niższe niż zaplanowano od 2018 r. w Polsce. Okolice zbiornika są atrakcyjne dla upraw rolnictwa ze względu na dobre nawodnienie. Wyjazd miał na celu pokazanie, że można inaczej radzić sobie z klęską suszy niż poprzez ubezpieczenie. W Portugalii nie dopłaca się z budżetu państwa do ubezpieczeń suszy, bo ryzyko takie jest zbyt duże. Dlatego zwiększona została świadomość uczestników w zakresie konieczności zarządzania zasobami wody, zakładania i utrzymania w dobrym stanie urządzeń melioracyjnych i nawadniających, szczególnie kanałów doprowadzających/odprowadzających wodę oraz działania roli. Uczestnicy uświadomili sobie jak duże ryzyko niesie susza, w tym liczne pożary, które głównie występują w Portugalii w obszarach leśnych.
Roczny opad w Polsce to 570 ml/m2, ale rozłożone są równomiernie w roku. Jednak w 2013 i 2015 roku wystąpiła znaczna susza np. w woj. kujawsko-pomorskim i zakłady ubezpieczeniowe nie chcą ubezpieczać upraw od suszy nawet z dopłatami z budżetu państwa, a w Portugalii nie ma możliwości ubezpieczenia, natomiast tam problem suszy rozwiązano poprzez budowę zbiornika i irygacje.
Stanowisko Krajowej Rady Izb Rolniczych
Zdaniem Zarządu KRIR, Rząd RP powinien także podjąć prace nad Narodowym Programem Budowy Zbiorników Retencyjnych. Taka inwestycja powinna być podjęta przez Rząd RP jako innowacyjne podejście do dbania o zasoby wodne, które mogłyby jednocześnie służyć rolnikom do nawadniania upraw rolniczych, a także alternatywne źródło energii do produkcji prądu. Samorząd rolniczy zwrócił się więc o przygotowanie przez Rząd RP nowej ustawy Prawo wodne i powołanie nowej instytucji - Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, która zainicjowałaby budowę zbiorników retencyjnych.
