Poszukując oszczędności lub okazji cenowych, rolnicy często wybierają do siewu tańsze, niekwalifikowane nasiona z targowiska, od przypadkowego sprzedawcy, np. z ogłoszenia, albo od innego rolnika, w ramach tzw. „wymiany sąsiedzkiej”. Niestety, ryzyko naruszenia wyłącznego prawa hodowcy do odmiany jest w takiej sytuacji niemal stuprocentowe. Co gorsza, prawo łamie zarówno sprzedawca lub życzliwy sąsiad, jak i rolnik, który wysieje nasiona nabyte w taki sposób.
Warto podkreślić, że już samo oferowanie do sprzedaży niekwalifikowanych nasion odmiany chronionej bez pisemnej zgody hodowcy jest naruszeniem wyłącznego prawa! Taki materiał można oferować i sprzedawać tylko na cele niesiewne, np. na paszę. Aby handlować materiałem do siewu, oferent/sprzedawca musi być zarejestrowany w Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN) jako prowadzący obrót materiałem siewnym i posiadać licencję od hodowcy. Pamiętajmy o tym, zamieszczając na giełdzie internetowej lub w prasie ogłoszenie o sprzedaży do siewu ziarna z własnego zbioru.
Jak już wspomnieliśmy, rolnik, który wysieje nabyty materiał niekwalifikowany, np. paszowy lub konsumpcyjny, narusza wyłączne prawo. Produkcja ekologiczna, mała powierzchnia zasiewów lub przeznaczenie zbiorów „na poplon” albo „na skarmienie” nie usprawiedliwiają łamania prawa. Nieznajomość nazwy odmiany, którą często zasłaniają się obie strony transakcji, również nie zwalnia z odpowiedzialności cywilnoprawnej i karnej. Nazwę odmiany łatwo bowiem sprawdzić w drodze badań na tożsamość odmianową, wykonywanych w specjalistycznym laboratorium.
Naruszeniem wyłącznego prawa jest też siew ze zbioru odmian mieszańcowych (F1) i syntetycznych. Ani ustawa krajowa, ani też rozporządzenia wspólnotowe nie zezwalają na ich siew w ramach odstępstwa rolnego. Oznacza to, że rolnik, który chce wysiać odmianę mieszańcową (F1) lub syntetyczną, musi każdorazowo zakupić materiał kwalifikowany.
Losy hodowli zależą od zwiększenia świadomości rolników i ich podejścia do obowiązującego prawa. Rolnicy jako konsumenci mają udział w kształtowaniu polskiego rynku nasiennego. Nabywając kwalifikowany materiał siewny, inwestują nie tylko w hodowlę, ale też w postęp odmianowy. Naruszanie wyłącznego prawa i szara strefa wywołują odwrotny efekt, przyczyniając się do zubożenia oferty nowych odmian.
Art. 21. Ustawy z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin (t.j. Dz.U. 2018 r. poz. 432)
Wyłączne prawo obejmuje:
1) wytwarzanie lub rozmnażanie, 2) przygotowanie do rozmnażania, 3) oferowanie do sprzedaży, 4) sprzedaż lub inne formy zbywania, 5) eksport, 6) import, 7) przechowywanie– materiału siewnego odmiany chronionej.
Art. 36a
1. Hodowca, którego wyłączne prawo zostało naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła to prawo:
1) zaniechania naruszania;
2) usunięcia skutków naruszenia;
3) naprawienia wyrządzonej szkody:
a) na zasadach ogólnych albo
b) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej, która w chwili jej dochodzenia byłaby należna tytułem udzielenia przez hodowcę licencji, a w razie zawinionego naruszenia w wysokości odpowiadającej wielokrotności tego wynagrodzenia, jednak nie wyższej niż jej trzykrotność;
4) wydania uzyskanych korzyści.
Art. 37
Kto:
1) narusza wyłączne prawo do odmiany,
2) oznacza nazwą odmiany chronionej wyłącznym prawem materiał siewny lub materiał ze zbioru innej lub nieznanej odmiany
– podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
