Po aktualizacji dokumentów złożonych w KE (przez angielską firmę Soloberry) jagoda kamczacka została wpisana 13 grudnia 2018 r. na listę nowej żywności. Fakt ten oraz małe wymagania klimatyczne i glebowe oraz dostępność nowych odmian o dużych i smacznych owocach wpłynęły na stopniowy powrót popularności uprawy tego gatunku w Polsce. Szacowana powierzchnia uprawy jagody kamczackiej w naszym kraju to aktualnie około 2.500 ha, z czego duży udział stanowią młode plantacje (do 5 lat).
Jagoda kamczacka historia uprawy
Jagoda kamczacka (Lonicera kamtschatica) należy do rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae), do rodzaju Lonicera, który dzieli się na dwa podrodzaje – wiciokrzew (głównie pnącza) i suchodrzew (w tym gatunki jadalne). Już w latach 50. XX w. zainteresowano się tym gatunkiem w Rosji. W Kanadzie pierwsze prace badawcze rozpoczęto w latach 90. XX wieku. W Ameryce Północnej i w Japonii używa się nazw Haskap Berry lub Haskap (także Blue Honeysuckle), które wprowadzili Kanadyjczycy, gdyż gatunek ten pochodzi z Wysp Kurylskich, zamieszkałych przez plemię Haskap.
Jagoda kamczacka jest rośliną długowieczną, może rosnąć ponad 30 lat. Krzewy są wytrzymałe na mróz, tworzą zwarte, kuliste korony do 1,5-2,5 m wysokości. Pąki kwiatowe zawiązują się na tegorocznych pędach, po zbiorach owoców, najczęściej od czerwca do połowy lipca. Rozwijają się wczesną wiosną, w ciągu kilku dni po ociepleniu, charakteryzują się wysoką tolerancyjnością na przymrozki wiosenne. Kwiaty są niepozorne, lejkowate, żółtawobiałe, maja około 2 cm długości. Są obupłciowe, zebrane parami na wspólnej, krótkiej szypułce. Kwitnienie odbywa się wraz z rozwojem liści, w warunkach centralnej Polski – najczęściej w końcu kwietnia lub początku maja i w zależności od pogody trwa 2-3 tygodnie.
Kwiaty są owadopylne (najczęściej zapylane przez trzmiele). Jagoda kamczacka jest rośliną dwupłciową, ale obcopylną – wymaga zapylenia krzyżowego.
Owoce dojrzewają już pod koniec maja i są jednymi z pierwszych na krajowym rynku, przed truskawką i borówką amerykańską. Mają dużo wartości odżywczych i prozdrowotnych, są bogate w witaminy i minerały, charakteryzują się silnymi właściwościami przeciwutleniającymi.
Owocem jest mięsisty, wydłużony pestkowiec (pospolicie nazywany „jagodą”), o barwie granatowej, pokryty niebieskim woskowym nalotem. Owoce poszczególnych odmian różnią się wielkością i kształtem. Mogą mieć około 1 cm średnicy i do 5 cm długość. Ich masa wynosi przeciętnie 1,0-1,5 g. Mają charakterystyczny przyjemny słodkokwaśny smak, przypominający czarną leśną jagodę, z wyczuwalną, szczególnie u starszych odmian, goryczką. Nowsze odmiany mają owoce typu deserowego, są słodkie, pozbawione kwaśnogorzkiego smaku. W przeciwieństwie do borówki wysokiej, miąższ owoców tego gatunku jest ciemny na całym przekroju, a sok silnie barwiący. Od kwitnienia do zbioru owoców upływa średnio 30-42 dni. Dojrzałe owoce nadają się do bezpośredniego spożycia oraz do zamrożenia i przetwórstwa - do wyrobu takich produktów, jak: soki, nalewki, wina, dżemy, mrożonki i susze. Mogą one służyć jako dodatki do chleba, ciast, mięs, sosów, jogurtów czy lodów. Uzyskuje się z nich czerwony barwnik do żywności. Wino z tych owoców jest porównywalne do gronowego.
Uprawa jagody kamczackiej
Uprawa tego gatunku stała się alternatywą do ostatnio mniej opłacalnej produkcji owoców porzeczki czarnej, agrestu i aronii. Jagoda kamczacka dobrze rośnie i plonuje na stanowiskach słonecznych, osłoniętych od wiatru, na średnio żyznych (IV i V kl. bon.), lekko kwaśnych (pH 6,0-6,5) i przepuszczalnych glebach. Plantacje towarowe najlepiej jest zakładać z dobrej jakości, doniczkowanych sadzonek (1-2 letnich), uzyskanych przez rozmnażanie wegetatywne (np. w warunkach in vitro). W uprawie amatorskiej krzewy sadzi się co 2,0-2,5 m między rzędami i 1,0-1,5 m w rzędzie.
Na plantacjach towarowych krzewy sadzi się wg schematu:
a) zbiór ręczny: 3,0-3,5 m x 1,0-1,5 m (1900 - 3.300 szt./ha);
b) zbiór maszynowy: 4,20 x 0,70-0,80 m (2980 - 3400 szt./ha) – polecana rozstawa pozwala na swobodne poruszanie się kombajnu bez ryzyka uszkodzeń krzewów w sąsiednich rzędach.
Dla zapewnienia zapylenia krzyżowego należy posadzić 2-3 odmiany, które kwitną w podobnym terminie lub zapylacz (w proporcji 3:1), aby zagwarantować wysokie plony i owoce dobrej jakości. Wzajemnie zapylające się odmiany sadzi się w sąsiednich rzędach lub po kilka rzędów w blokach. Ze względu na organizację zbiorów przy użyciu kombajnu nie poleca się mieszać odmian w rzędach na plantacji. Owoce starszych odmian, mają tendencję do osypywania się. Problemy w uprawie mogą stwarzać ptaki (szpaki, kwiczoły, kosy, dudki i inne), które chętnie żywią się tymi owocami.
Programy hodowlane z jagody kamczackiej
Programy hodowlane z jagodą kamczacką prowadzone były w kilku ośrodkach na świecie, także w Polsce. Pierwsze odmiany uzyskano w Rosji (byłych krajach Związku Radzieckiego), a prace hodowlane i selekcyjne kontynuowane są w Kanadzie (Uniwersytet Saskatchewan), Japonii i Chinach. Efektem wieloletnich prac hodowlanych prowadzonych w różnych ośrodkach na świecie było uzyskanie kilkudziesięciu odmian jagody kamczackiej. Nowe odmiany są bardziej plenne, wytwarzają jędrniejsze, smaczne, równomiernie dojrzewające owoce, z grubszą skórką i suchą blizną poszypułkową, nadające się do zbioru kombajnowego.
W Polsce prywatną hodowlę nowych odmian jagody kamczackiej rozpoczęła pani Zofia Łukaszewska z mężem Hieronimem w 1991 r. W prywatnym ogrodzie w Osielsku k. Bydgoszczy posadziła kilka tys. siewek, uzyskanych z nasion (otwarte zapylenie) odmian jadalnych Lonicery sprowadzonych z Rosji. Selekcja siewek prowadzona była przede wszystkim pod kątem smaku owoców. Z tego programu hodowlanego uzyskano kilka rodzimych odmian, w tym ‘Wojtek’, ‘Jolanta’, ‘Zojka’, ‘Atut’, ‘Duet’, ‘Zielona’, ‘Brązowa’ i ‘Czarna’.
W Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach prowadzone są obecnie badania nad przydatnością polskich i zagranicznych odmian jagody kamczackiej do uprawy w polskich warunkach agroklimatycznych.
