Urząd sprawdził umowy sprzedaży, dostawy i kontraktacji mleczarni. Efektem analizy jest raport, w którym UOKiK wskazał, jakie rozwiązania są dobre, a które mogą stanowić praktyki nieuczciwie wykorzystujące przewagę kontraktową.

- Stworzyliśmy raport, w którym zamieściliśmy rekomendacje, jak powinny wyglądać uczciwe umowy. To nasze pierwsze postępowanie na rynku mleka, a ustawa o przewadze kontraktowej weszła niedawno w życie. Dlatego zdajemy sobie sprawę, że w wielu przypadkach przedsiębiorcy mogli nie wiedzieć, że ich praktyki są niezgodne z nowymi przepisami. Dlatego tym razem ograniczyliśmy się do wskazówek dla dostawców i odbiorców. Nasza analiza jest dla nich drogowskazem, jak powinny wyglądać ich relacje handlowe. Jeżeli jednak w przyszłości ponownie natrafimy na zakwestionowane postanowienia w umowach – będziemy wszczynać postępowania i nakładać kary – mówi prezes UOKiK, Marek Niechciał.

Kiedy mówimy o przewadze kontraktowej?

W lipcu 2017 r. weszła w życie ustawa o przewadze kontraktowej. Celem ustawy o przewadze kontraktowej jest wyeliminowanie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach pomiędzy przedsiębiorcami działającymi w branży rolno-spożywczej.

O przewadze kontraktowej możemy mówić wówczas, gdy między odbiorcą i nabywcą (produktów rolnych lub spożywczych) istnieje znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym, a jednocześnie słabsza ze stron nie ma wystarczających możliwości sprzedaży lub kupna tego rodzaju produktów od innych przedsiębiorców.

Klauzula wyłączności

Największe zastrzeżenia urzędu zbudziła klauzula wyłączności i konsekwencje z nią związane. Chodzi o sytuację, kiedy rolnik ma obowiązek wydać mleczarni całe wyprodukowane mleko. Zdaniem UOKiK, nie powinien być on zmuszany do dostaw tylko do jednego zakładu mleczarskiego, tym bardziej jeżeli zagrożone jest to karą umowną. Bywają umowy, które zakazują utrzymywanie jakichkolwiek kontaktów handlowych z innymi przetwórcami. Uniemożliwia to rolnikom podpisywanie nowych umów, zmianę odbiorcy na takiego, który zaoferuje lepsze warunki lub nawet próbę oceny, czy inna mleczarnia może mieć korzystniejsze umowy.

Sposoby ustalania ceny mleka

UOKiK podjął się także sprawdzenia sposobu kalkulacji ceny mleka. W większości zbadanych przypadków ostateczne ustalanie wynagrodzenia odbywa się po dostarczeniu produktu, w oparciu o stwierdzone parametry. Jest to uzasadnione, ponieważ cena mleka zależy w dużej mierze od jakości, a ta z kolei może być zmienna. Powinno się to jednak odbywać w sposób transparentny, w oparciu o z góry określone kryteria. Dlatego UOKiK negatywnie ocenia rozwiązania wprowadzające prawo dowolnego ustalania lub zmiany ceny przez odbiorcę, bez konkretnych przesłanek.

Czas trwania umowy - możliwość wypowiedzenia

UOKiK przyjrzał się także temu jak wygląda rozwiązywanie umów w branży mleczarskiej. Wątpliwości urzędu budzą m.in. postanowienia, które regulują tę kwestię jednostronnie, np. przyznają mleczarni prawo do zakończenia współpracy bez wypowiedzenia.

Odbiór mleka

W większości przeanalizowanych przez Prezesa UOKiK umów odbioru mleka dokonuje nabywca (mleczarnia) na własny koszt. W niektórych przypadkach wskazuje się jednak, iż takie uregulowanie dotyczy sytuacji, gdy odbiór dokonywany jest co drugi dzień – w przypadku zaś częstszych odbiorów – koszty dostaw dodatkowych ponosi producent, a odbiorcy przysługuje możliwość pobierania opłat w określonej wysokości za każdy dodatkowy odbiór lub może nastąpić obniżka ceny podstawowej mleka.

W niektórych przypadkach, głównie w relacjach z większymi podmiotami niebędącymi producentami mleka, to dostawca zobowiązuje się dostarczać mleko własnym transportem oraz na swój koszt do zakładu odbiorcy (niekiedy z tego tytułu przewidziana jest dodatkowa dopłata).

Zasadniczo, powyższe rozwiązania nie powinny być traktowane jako zagrażające interesowi dostawcy. Są również zrozumiałe z punktu widzenia ograniczeń technologicznych czy logistycznych nabywcy mleka, bądź też braku opłacalności transportu mniejszych partii mleka.

Wątpliwości może budzić natomiast sytuacja, w której dostawca ma dostarczać mleko co drugi dzień, a jednocześnie – w związku z klauzulą wyłączności – nie może dostarczać nadmiaru mleka innemu nabywcy (np. w przypadku zwiększonej produkcji). Codzienna dostawa do jednej mleczarni może nie być dla takiego producenta mleka opłacalna z uwagi na obowiązek pokrycia kosztów dodatkowych transportów.

Jakość mleka

Raport poświęca również uwagę kwestiom związanym z jakością mleka i spełnianiem standardów określonych w przepisach. Zastrzeżenia budzi fakt, że przetwórcy kupują mleko, które nie spełnia wymogów jakościowych np. za dużo jest w nim drobnoustrojów lub dostawca nie ma aktualnego zaświadczenia sanitarno-weterynaryjnego. Nie można tu mówić o nieuczciwym wykorzystaniu przewagi kontraktowej, ale taki produkt w ogóle nie powinien trafić do obrotu. Są to jednak tylko sporadyczne przypadki, większość mleczarni zastrzega sobie prawo nieodebrania mleka, jeżeli nie spełnia ono określonych wymagań.

Ponadto umowy różnie regulują kwestię, kto powinien płacić za badanie jakości mleka. W większości przypadków koszty ponosi odbiorca, zdarza się również, że są one dzielone równo lub płaci dostawca. W dwóch ostatnich sytuacjach ważne jest, żeby koszty były precyzyjnie określone w umowie.

Opinia KOWR

Po zakończeniu postępowania UOKiK poprosił o opinię Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa. KOWR zgodził się z głównymi założeniami raportu, m.in. dotyczącymi klauzuli wyłączności, czy jednostronnego ustalania ceny.