Zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej jest warunkiem wypłaty części uzupełniającej emerytury rolniczej, okresowej emerytury rolniczej, lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy oraz jednym z warunków przyznania prawa do emerytury rolniczej tzw. wcześniejszej.

Uzyskanie prawa do rolniczego świadczenia emerytalno-rentowego wiąże się ze spełnieniem warunku podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez wymagany okres oraz wieku (w przypadku emerytury rolniczej) lub całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym (w przypadku renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy). Uzyskanie prawa do rolniczego świadczenia emerytalno-rentowego nie zależy więc od zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej, z wyjątkiem emerytury rolniczej tzw. wcześniejszej. Natomiast, jeżeli emeryt lub rencista lub jego małżonek jest właścicielem (współwłaścicielem) albo ma w swoim posiadaniu gospodarstwo rolne, wypłata emerytury lub renty rolniczej ulega częściowemu zawieszeniu (zawieszenie wypłaty dotyczy części uzupełniającej emerytury lub renty, a w przypadku świadczeń przyznanych przed 1.01.1991 r. – części stanowiącej 95% emerytury podstawowej).

Instytucja zawieszenia wypłaty emerytury lub renty rolniczej w przypadku prowadzenia przez świadczeniobiorcę działalności rolniczej została uregulowana w art. 28 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przepis ten w sposób wyczerpujący precyzuje zasady zawieszania rolniczych świadczeń emerytalno-rentowych, a ust. 4 tego artykułu definiuje zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej na potrzeby tej zawieszalności.

W myśl tej ustawowej definicji, uznaje się, że emeryt lub rencista zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i nie prowadzi działu specjalnego produkcji rolnej, nie uwzględniając:

1.   Gruntów wydzierżawionych na podstawie pisemnej umowy zawartej co najmniej na 10 lat i zgłoszonej do ewidencji gruntów i budynków, osobie nie będącej:

   a) małżonkiem emeryta lub rencisty,

   b) jego zstępnym (dzieckiem, wnukiem) lub pasierbem,

   c) osobą pozostającą z emerytem lub rencistą we wspólnym gospodarstwie domowym,

   d) małżonkiem osoby, o której mowa w lit. b lub c,

2. Gruntów trwale wyłączonych z produkcji rolniczej na podstawie odrębnych przepisów, w tym zalesionych gruntów rolnych,

3. Guntów i działów specjalnych należących do małżonka, z którym emeryt lub rencista zawarł związek małżeński po ustaleniu prawa do emerytury lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy,

4. Własności (udziału we współwłasności) nie ustalonej odpowiednimi dokumentami urzędowymi, jeżeli grunty będące przedmiotem tej własności (współwłasności) nie znajdują się w posiadaniu rolnika lub jego małżonka.

Zgodnie z ustawą z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 617) za gospodarstwo rolne dla celów podatku rolnego uważa się obszar gruntów sklasyfikowanych w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza, o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha fizyczny lub 1 ha przeliczeniowy, stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej lub osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej.

Zatem przy ocenie, czy nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej (a w konsekwencji – czy jest możliwość wypłaty części uzupełniającej świadczenia emerytalno-rentowego bądź uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury rolniczej), KRUS stosuje przepis artykułu 28 ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Chcąc spełnić warunek zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej, emeryt (rencista) powinien przenieść własność i posiadanie gospodarstwa rolnego na inną osobę.

Najczęściej spotykanymi formami przeniesienia własności gospodarstwa rolnego są:

-   umowa darowizny – w tej formie właściciel gospodarstwa rolnego przenosi nieodpłatnie na rzecz obdarowanego własność i posiadanie gospodarstwa rolnego,

-   umowa o dożywocie – umową taką właściciel gospodarstwa rolnego przenosi nieodpłatnie własność gospodarstwa rolnego i zapewnia sobie pomoc i opiekę (dożywotnie utrzymanie) od osoby, która przejmuje własność gospodarstwa rolnego,

-   umowa sprzedaży – umową taką właściciel gospodarstwa rolnego przenosi własność gospodarstwa rolnego na rzecz nowego właściciela, a ten przyjmuje to gospodarstwo za umowną cenę.

Jeżeli emeryt lub rencista chciałby wyzbyć się własności gospodarstwa rolnego, a nie może znaleźć nabywcy, gospodarstwo rolne może zostać przejęte za odpłatnością przez Agencję Nieruchomości Rolnych na Skarb Państwa.

Przejęcie gospodarstwa następuje na wniosek właściciela gruntów, ale tylko wtedy, gdy rolnik lub jego małżonek ma ustalone prawo do rolniczych świadczeń emerytalno-rentowych, a nie zawarł umowy z następcą i nie ma możliwości sprzedaży nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego co najmniej po cenie odpowiadającej ich oszacowaniu wg przepisów o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Przejęcie gospodarstwa rolnego i ustalenie odpłatności następuje w drodze decyzji administracyjnej.

Emeryt lub rencista, który nie chce wyzbywać się własności gospodarstwa rolnego, spełni warunek zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli wydzierżawi gospodarstwo rolne innej osobie fizycznej lub prawnej. Z tym, że aby umowa dzierżawy mogła stanowić podstawę do wypłaty części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej – oprócz warunków określonych przepisami kodeksu cywilnego – musi spełniać warunki określone w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników (warunki te zostały przedstawione wyżej). Umową dzierżawy właściciel gospodarstwa rolnego nie wyzbywa się własności gospodarstwa rolnego, tylko oddaje posiadanie gospodarstwa drugiej osobie na określony czas. W związku z tym umowa dzierżawy nie musi mieć formy aktu notarialnego, natomiast dla celów ubezpieczenia społecznego rolników powinna mieć formę pisemną. Umowa dzierżawy, aby wywarła skutek prawny, musi być ponadto zgłoszona do ewidencji gruntów i budynków. Fakt zgłoszenia do ewidencji gruntów i budynków powinien być odnotowany na umowie i potwierdzony przez upoważnionego pracownika organu prowadzącego ewidencję.

Na podstawie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2012 r. (sygn. akt II UK 82/11), dopuszcza się również zawarcie umowy dzierżawy z dzieckiem.

Rodzice wydzierżawiając gospodarstwo rolne dziecku są zobowiązani do złożenia oświadczeń o nieprowadzeniu działalności rolniczej na tym gospodarstwie.

1.   Emeryt lub rencista jest zobowiązany do niezwłocznego zawiadomienia KRUS o każdym przypadku ustania umowy dzierżawy lub zmiany osoby dzierżawcy z jakichkolwiek powodów przed zakończeniem okresu, na który została zawarta.

2.   Emeryt lub rencista powinien również powiadomić KRUS o zawarciu związku małżeńskiego pomiędzy dzierżawcą gospodarstwa rolnego a córką/synem wydzierżawiającego.W przypadku zerwania umowy dzierżawy – umowa taka może być zawarta ponownie, z tym, że aby nowa umowa dzierżawy była podstawą do podjęcia wypłaty pełnej emerytury lub renty, bądź przyznania prawa do wcześniejszej emerytury, musi spełniać wszystkie przedstawione wyżej warunki, a więc powinna być również zawarta co najmniej na 10 lat.

Należy zaznaczyć, że w interesie emeryta lub rencisty jest, aby stosowny dokument świadczący o przekazaniu gospodarstwa rolnego (akt notarialny, umowa dzierżawy, decyzja administracyjna) dostarczyć do OR/PT KRUS, która to jednostka wypłaca emeryturę lub rentę. Dokument ten jest bowiem uznawany za wniosek o podjęcie wypłaty części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej.

Zgodnie z przepisami ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wznowienie zawieszonej wypłaty części uzupełniającej emerytury/renty następuje na wniosek.

Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników przewiduje, w ściśle określonych przypadkach, wypłatę 50% lub 75% albo 100% części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej, mimo że emeryt lub rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.

Część uzupełniająca emerytury lub renty rolniczej jest wypłacana w 50% w następujących sytuacjach:

1.   Emeryt lub rencista jest całkowicie niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy rolniczej albo rolniczej choroby zawodowej, z tym że po upływie dwóch lat od tego wypadku lub od zachorowania na tę chorobę część uzupełniająca jest zawieszana w całości, chyba że przed upływem tego okresu świadczeniobiorca zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej lub zaszły okoliczności pozwalające na wypłatę części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej,

2.   Rencista pobiera okresową rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez dwa lata.

Część uzupełniającą emerytury lub renty rolniczej wypłaca się w 75%, jeżeli:

1.   Emeryt lub rencista nie zawarł umowy z następcą i nie ma możliwości sprzedaży nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego co najmniej po cenie odpowiadającej   ich oszacowaniu według przepisów o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa albo:

2.   Trwają czynności zmierzające do wywłaszczenia tych nieruchomości, ich wykupu na cel uzasadniający wywłaszczenie albo do trwałego wyłączenia gruntów z produkcji rolniczej na podstawie odrębnych przepisów, lub

3.   Nieruchomości te są położone w strefie ochronnej lub na innym obszarze specjalnym, utworzonym na podstawie odrębnych przepisów w związku z wprowadzeniem ograniczeń w użytkowaniu gruntów rolnych albo w celach ochronnych.

Część uzupełniającą emerytury lub renty rolniczej wypłaca się w 100%, jeżeli:

 -  rencista lub emeryt, uprawniony do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym, prowadzi działalność rolniczą z małżonkiem, który podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy.

Zmiana ta została wprowadzona przez ustawę z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw i obowiązuje od 1 stycznia 2013 r.

Wypłata części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej nie ulegnie zawieszeniu przez okres jednego roku, gdy emeryt (rencista) podejmie działalność rolniczą na gruntach:

1.   nabytych w drodze dziedziczenia lub

2.   uprzednio wydzierżawionych co najmniej na 10 lat, jeżeli dzierżawa ustała wcześniej z przyczyn niezależnych od wydzierżawiającego lub

3.   odzyskanych w wyniku rozwiązania – z przyczyn niezależnych od emeryta lub rencisty – umowy, na podstawie której uprzednio zbył on te grunty, albo w wyniku uchylenia lub stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej.

Okres 12. miesięcy liczy się od miesiąca następującego po miesiącu, w którym wymienione wyżej okoliczności zaistniały. Jeżeli po tym okresie emeryt lub rencista nie udowodni, że zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej na ww. gruntach lub nie zajdą okoliczności pozwalające na wypłatę części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej, część uzupełniająca zostanie zawieszona w całości lub określonej części.

Natomiast w przypadku zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej polegającego na przekazaniu gospodarstwa rolnego w formie aktu notarialnego osobie niepełnoletniej, wypłata części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej ulega zawieszeniu w całości do czasu osiągnięcia przez tę osobę 18 lat.

Od wydanych przez KRUS decyzji w sprawach dotyczących zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej przysługuje prawo wniesienia odwołania do Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

Źródło: IZO