Pierwszym krokiem w uprawie rzepaku ozimego jest wybór odpowiedniego stanowiska. Roślina ta wymaga gleb żyznych, zasobnych w próchnicę, niezakwaszonych, o przepuszczalnym podłożu i utrzymanych w wysokiej kulturze. W związku z tym najlepiej udaje się na glebach klas I-III (kompleks pszenny bardzo dobry i dobry oraz żytni bardzo dobry), a słabiej plonuje na glebach klasy IV (kompleks żytni dobry). Natomiast jej uprawa na najsłabszych stanowiskach (gleby klas V-VI) jest nieopłacalna ze względu na niskie i zmienne plony.

Pamiętajmy, że ze względu na zwiększone ryzyko porażenia organizmami chorobotwórczymi, rzepak nie powinien być uprawiany na tym samym polu częściej niż raz na 4-5 lat. Jest to szczególnie istotne na obszarach porażonych patogenem wywołującym kiłę kapusty oraz w rejonach intensywnej produkcji buraków cukrowych, ze względu na zwiększone ryzyko występowania mątwika burakowego.

Najlepszy przedplon dla rzepaku ozimego
Przedplonem dla rzepaku nie powinny być rośliny z tej samej rodziny, mające zbliżone wymagania pokarmowe oraz będące żywicielami tych samych gatunków agrofagów.

Najlepszymi przedplonami dla rzepaku ozimego są natomiast rośliny wcześnie schodzące z pola, które pozostawiają po sobie czyste i zasobne w składniki pokarmowe stanowisko: wczesne strączkowe na nasiona i masę zieloną, wczesny ziemniak oraz motylkowate wieloletnie z zakończonym użytkowaniem w lipcu. W praktyce rolniczej najczęściej uprawia się go jednak po zbożach i jest on często jedyną rośliną dwuliścienną w płodozmianie, co z reguły prowadzi do obniżenia poziomu plonowania. Najlepszym przedplonem zbożowym jest dla rzepaku jęczmień ozimy, który wcześnie schodzi z pola i umożliwia właściwe przygotowanie gleby do siewu.

Staranne przygotowanie gleby pod siew rzepaku ozimego
Ważnym elementem agrotechniki rzepaku ozimego jest staranne przygotowanie gleby do siewu. Wszystkie przedsiewne zabiegi uprawowe mają na celu stworzenie optymalnych warunków do kiełkowania nasion i prawidłowego wzrostu początkowego roślin. Gleba powinna posiadać strukturę gruzełkowatą, która warunkuje prawidłową aktywność biologiczną, zapewnia właściwe stosunki wodno-powietrzne oraz umożliwia swobodny wzrost korzeni. Nadmierne rozpylenie gleby niesie ze sobą ryzyko zamulenia i zaskorupienia jej wierzchniej warstwy podczas intensywnych opadów deszczu, co zmniejsza ilość dostępnego powietrza, utrudnienia kiełkowanie roślin i w efekcie prowadzi do pogorszenia wschodów. Sposób uprawy gleby zależy od rodzaju przedplonu i terminu jego zbioru.

Ponieważ rzepak wysiewa się w sierpniu, a zbiera w lipcu następnego roku, z reguły nie pozostaje dużo czasu na właściwą uprawę gleby, szczególnie w przypadku opóźnionego zbioru przedplonu. Standardowe zalecenia przewidują przeprowadzenie dwóch zespołów uprawowych: pożniwnego i przedsiewnego. Podorywkę na głębokość 10-12 cm oraz bronowanie należy wykonać bezpośrednio po zbiorze przedplonu, natomiast orkę siewną (na głębokość 20-22 cm) – odpowiednio wcześnie, aby gleba zdążyła „osiąść” i odbudować system przestworów kapilarnych, warunkujących prawidłowy podsiąk wody z głębszych warstw gleby, po czym należy zastosować agregat uprawowy z wałem strunowym bezpośrednio przed siewem. Ze zbóż warunki takie stwarza jedynie jęczmień ozimy. Po pozostałych roślinach zbożowych upraszcza się z reguły zespół upraw pożniwnych, zastępując podorywkę talerzowaniem, kultywatorowaniem lub agregatowaniem.

Najbardziej rozpowszechnionym systemem uprawy gleby w Polsce jest uprawa orkowa. W ostatnich latach coraz większą popularność zyskuje jednak uprawa rzepaku w systemie bezorkowym. Polega on na mieszaniu gleby bez jej odwracania, co pozwala to na rozdrobnienie ścierni i wymieszanie nawozów z glebą. System ten sprawdza się szczególnie w sytuacjach, gdy nie mamy wystarczająco dużo czasu na właściwe przygotowanie gleby do siewu lub gdy występuje deficyt wody w glebie. Zarówno uprawa bezorkowa, jak i uproszczenia uprawowe umożliwiają ograniczenie liczby oraz intensywności zabiegów, przez co przyczyniają się do zmniejszenia nakładów energii i kosztów. Jednakże długotrwałe ich stosowanie może prowadzić do niekorzystnych zmian fizycznych i biochemicznych w środowisku glebowym, przyczyniających się do obniżenia poziomu plonowania.

Termin siewu rzepaku ozimego
Bardzo ważnym czynnikiem agrotechnicznym w uprawie rzepaku ozimego jest termin siewu. Warunkuje on właściwy rozwój roślin przed zimą oraz dobre przezimowanie. Do prawidłowego rozwoju jesiennego rzepak potrzebuje około 60-75 dni ze średnią temperaturą powietrza powyżej 5°C, natomiast całkowita długość jego okresu wegetacji wynosi średnio 315-320 dni. Jeżeli zostanie on wysiany zbyt wcześnie, wówczas rośliny wskutek wydłużonej wegetacji jesiennej będą nadmiernie rozwinięte i bardziej narażone na gorsze przezimowanie (rośliny rzepaku najlepiej zimują w fazie 8-10 liści w rozecie oraz gdy szyjka korzeniowa ma średnicę 5-10 mm). Jeżeli natomiast rzepak zostanie wysiany zbyt późno, wówczas wskutek skróconej wegetacji jesiennej rośliny wchodząc w etap spoczynku zimowego będą niedostatecznie rozwinięte i, podobnie jak w przypadku wczesnego siewu, bardziej podatne na wymarzanie. Polska jest krajem o zróżnicowanych warunkach klimatycznych i dlatego optymalny termin siewu rzepaku ozimego jest uzależniony przede wszystkim od położenia geograficznego. Najwcześniej zaleca się wysiewać rzepak w rejonie Polski północno-wschodniej (10-15 sierpnia), następnie w Polsce centralnej (15-20 sierpnia) oraz w pozostałej części kraju (20-25 sierpnia).

Ważna jest również ilość wysiewanych nasion oraz głębokość ich umieszczenia w glebie. Zalecana ilość wysiewu nasion dla większości odmian mieszańcowych wynosi 45-60 nasion/m2. Zapewnia ona optymalny rozwój roślin na jesieni, dobre przezimowanie i wysoką tolerancję na wyleganie. Odmiany o mocnym wigorze, wytwarzające dużą liczbę rozgałęzień bocznych  należy wysiewać nieco rzadziej (norma wysiewu to 45 nasion/m2, by uzyskać docelową obsadę 40 roślin/m2)  niż odmiany o zredukowanej biomasie i niższym wigorze roślin.

Szczegółowe zalecenia dotyczące optymalnej obsady dla poszczególnych odmian określają ich hodowcy. W praktyce ilość wysiewu nasion (i warunkowane przez to zagęszczenie roślin) zależy również od terminu siewu oraz przebiegu warunków pogodowych. W przypadku siewów opóźnionych lub odbywających się w niekorzystnych warunkach uprawowych, takich jak np. niedostateczne uwilgotnienie gleby, zaleca się zwiększenie ilości wysiewanych nasion o około 10-15%. Rzepak jest rośliną o wysokich zdolnościach kompensacyjnych, co oznacza iż może on osiągnąć wysokie plony również przy niższych obsadach, jeżeli tylko rośliny są równomiernie rozmieszczone w łanie a plantacja jest dobrze prowadzona.

Marcin Liszewski